7244 Sayılı Kanun Kapsamında Ücretsiz İzin Uygulaması

17 Nisan 2020 tarihli ve 31102 sayılı Resmi Gazete’de 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Kanun”) yayınlanmış olup, bu Kanun ile İş Hukuku alanında oldukça önemli düzenlemeler yapılmıştır.

Yazımızda, yukarıda adı geçen Kanun kapsamında yapılan düzenlemelerden ‘’Ücretsiz İzin’’ hakkında gerek işçi gerekse işveren bakımından ayrı ayrı olmak üzere detaylı bilgi verilecektir.

7244 Sayılı Kanunun Yürürlüğü Öncesi

Ücretsiz İzin Nedir?

Ücretsiz izin uygulaması, iş sözleşmesinin askıya alınması anlamına gelmektedir. Sözleşmenin askıya alındığı süre boyunca işçi çalışmamakta, işveren ise ücret ödememektedir. İşçiye bu süre boyunca ücret ödenmediği gibi adına sigorta primi de beyan edilmemektedir.

İşçi ve işveren arasında yapılan hizmet akdinde veya işyerinde yapılan toplu iş sözleşmesinde ücretsiz izin ile ilgili bir düzenleme yapılmış ise bu düzenlemeye uygun olarak ücretsiz izin hakkı kullanılabilecektir. Ancak, bu yönde bir düzenleme yapılmamış ise ücretsiz izin, ancak tarafların karşılıklı mutabakatı ile mümkün olmaktadır.

İşçi Ücretsiz İzindeyken Başka Bir İşte Çalışabilir Mi?

İşçinin ücretsiz izin süresinde başka bir işte çalışması durumunda işverenin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshetme hakkı doğacaktır. Söz konusu durum işçinin sadakat borcuna aykırı davranması olarak değerlendirilmekte olup işverenin iş sözleşmesini feshi için haklı neden teşkil etmektedir.

Ancak uygulamada, süresi işçiye bildirilemeyen ücretsiz izin durumlarında işverenler iyiniyet göstergesi olarak ücretsiz izin sürecinde işçinin başka bir işyerinde çalışmasına muvafakat edilebilmektedir.

İşveren, İşçi Onayı Olmaksızın İşçiye Ücretsiz İzin Kullandırabilir mi?

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere işverenlerin, işçinin isteği dışında ve tek taraflı olarak ücretsiz izin kullandırması mümkün değildir. Yargıtay Kararları nezdinde, işçinin isteği dışında ücretsiz izne çıkarılması iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız feshi anlamına gelmekte iken bu durum işçiye de iş sözleşmesini haklı veya geçerli nedenle feshetme hakkı tanımaktadır. Böyle bir durumda, işçi kıdem tazminatını ve var ise diğer işçilik alacaklarını almaya hak kazanmaktadır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 22. maddesi uyarınca; işveren, işçiyi ücretsiz izne çıkarmak istediğini yazılı olarak bildirir ve işçi de altı işgünü içinde bu öneriyi yine yazılı olarak kabul ederse iş sözleşmesi askıya alınmış olacaktır. İşçi, kendisine yapılan bu teklifi yazılı olarak kabul etmezse çalışma koşullarındaki bu değişiklik işçi için geçerli hale gelmeyecektir. İşverenin ücretsiz izne çıkma önerisini herhangi bir itiraz öne sürmeden yerine getiren işçi ise buna muvafakat etmiş sayılır. Ücretsiz izin konusunda işçinin rızasının bulunup bulunmadığı hususunun ispatı işverene ait olacaktır. Burada önemle belirtmek gerekir ki, işçinin muvafakatinin bulunduğuna ilişkin ispat yükü işverene yüklendiği için, işçilerden alınacak muvafakatin herhangi bir tereddüde yer vermeyecek derece açık olması önem arz etmektedir.

Bunların yanı sıra, ücretsiz izin uygulamasının niteliği itibariyle “makul ve geçici bir süre” olması gerekmektedir. Ayrıca, işverenin bu husustaki önerisine ücretsiz izin süresini eklemesi, işçinin ücret gelirinden yoksun kalacağı sürenin uzunluğunu bilmesi sağlıklı bir değerlendirme yapabilmesi açısından önem arz etmektedir. Öte yandan, işverenin, işçiyi ücretsiz izne çıkarmasını gerektirecek durumun ne kadar süreceğini tam olarak bilmesinin mümkün olmadığı durumlar bakımından sürenin tam olarak belirtilmesi şartının aranmayacağı da değerlendirilmektedir.

7244 Sayılı Kanunun Yürürlüğü Sonrası

İş Hukukunda Ücretsiz İzin konusuna dair yukarıdaki açıklamalarımız baki kalmak kaydı ile ülkedeki mevcut COVID-19 salgını sebebiyle alınan resmi kararlar ile geçici süreliğine kapatılan ya da çalışma süreleri mevcut durumdan dolayı azaltılan, faaliyetleri kısmen veya tamamen imkânsızlaşan işyerlerinde çalışanlar ve işverenler açısından 7244 Sayılı Kanun ile ücretsiz izin uygulamasına yönelik önemli düzenlemeler getirilmiştir.

Nitekim ücretsiz izin sadece çalışanın onayı olması halinde uygulanabilmekte ise de farklı olarak yeni getirilen düzenleme ile birlikte işverenlerin işçinin onayı olmaksızın ücretsiz izin uygulamasına başvurabileceği kabul edilmiş olup, ücretsiz izne ayrılan işçilere de İşsizlik Sigortası Fonu'ndan ödeme yapılacağı düzenlenmiştir. Şöyle ki,

7244 Sayılı Kanun İşçiler Bakımından Ne Gibi Değişiklikler İçeriyor?

Yukarıda da bahsettiğimiz üzere 17.04.2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 7244 sayılı “Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ”da işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15.03.2020 tarihinden sonra 51 inci madde kapsamında iş sözleşmesi feshedilen ve bu Kanunun diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yer alan fesih yapılamayacak süreyi geçmemek üzere, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar, Fondan günlük 39,24 TL nakdi ücret desteğinde bulunulacaktır.

Başka bir anlatımla yeni yayımlanan 7244 Sayılı Kanuna göre ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15.03.2020 tarihinden sonra 51 inci madde kapsamında iş sözleşmesi feshedilen ve bu Kanunun diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere Fondan karşılanmak üzere günlük 39,24 TL olmak üzere nakit destek sağlanacaktır.

Yapılan ödemelerden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılamayacaktır.

Belirtmek gerekir ki nakdi ücret desteği, teknik anlamda ücret olmayıp, sosyal yardım niteliğinde bir ödemedir. Bu ücret desteğinden düzenlemenin yürürlük tarihinde iş sözleşmesi olan çalışanlar ile 15 Mart 2020 tarihinden sonra iş sözleşmesi feshedilen çalışanlar aşağıdaki şartlar uyarınca yararlanabilecektir. 

Kimler Nakit Ücret Desteği Alabilir?

Getirilen düzenlemeye göre, Nakdi Ücret Desteğinden yararlanabilecek işçiler aşağıda tek tek sayılmıştır.

-İş Sözleşmesi halen devam etmekle birlikte ücretsiz izne ayrılan işçiler

-Kısa Çalışma Ödeneğinden faydalanamayan işçiler

-15 Mart 2020 tarihinden sonra iş sözleşmesi, işsizlik maaşını hak edecek şekilde sona ermiş ve diğer şartları sağlayamadığı için işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçiler

-Sosyal Güvenlik Kurumundan yaşlılık ödeneği almayan işçiler

Ücretsiz İzne Çıkarılan İşçi, İş Sözleşmesini Geçerli veya Haklı Nedene Dayandırarak Feshedebilir mi?

Yeni getirilen düzenleme ile birlikte işverenin talebi ile ücretsiz izne çıkarılacak işçi iş sözleşmesini geçerli veya haklı nedenle feshedemeyecektir. Diğer bir deyişle, yasal hükme dayanılarak ücretsiz izne çıkarılmak işçi tarafından fesih sebebi yapılamayacaktır.

Buna göre, ücretsiz izin olgusuna dayanılarak zorlayıcı sebeple veya çalışma şartlarının uygulanmaması nedeniyle işçi iş sözleşmesini feshedemeyecek ise de, ücretsiz izin uygulamasında işverenin eşit işlem borcuna aykırı davranması hali söz konusu olursa işçi hem çalışma şartlarının uygulanmamasından hem de ücretin eksik ödenmesinden doğan sebeplerle fesih hakkını kullanabilir.

Bunların dışında, ücretsiz izin süresince; sağlık sebepleri, erkek işçinin askerlik sebebiyle işten ayrılması, kadın işçinin evlilik sebebiyle işten ayrılması, emeklilik sebebiyle ve yaş bekleyerek ayrılmalardan kaynaklanan işçiye ait fesih hakları saklıdır.

İşçiye getirilen fesih yasağı ücretsiz izin süresiyle sınırlı olduğu için ve ücretsiz izin süresince işçi önel kullanamayacağından işçinin bildirimli fesih hakkı ücretsiz izin süresince askıya alınmış olacaktır. İşçi, ücretsiz izin sırasında bildirimli fesih hakkını kullanmak isterse bildirim süresi ancak ücretsiz izin dönemi bittikten sonra başlayacaktır.

Ücretsiz İzne Çıkarılan İşçi Sınırlı Fesih Yasağını İhlal Ederse Ne Olur?

İşçi kendisine getirilmiş sınırlı fesih yasağını ihlal ederse yani ücretsiz izni derhal fesih sebebi yapar ise bu fesih kanuna aykırı ve usulsüz fesih sayılacaktır. Bu durumda işçinin işverene ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü doğacak olup, işçinin bu fesih sebebiyle işvereni zarar uğrattığı tespit edilirse zarar karşılığı tazminat ödemesi de söz konusu olabilecektir.

Önemle belirtmek gerekir ki, yukarıda değinildiği gibi işçi önelli fesih yapmak isterse bu fesih sonuçlarını ancak işçinin bildirim süresi boyunca çalışmasından sonra doğuracağından işçinin bu yöndeki fesih iradesi fesih yasağının ihlali sayılmayacak olup, ücretsiz izin bittikten sonra bildirim süresi devreye girecektir. 

Belirli Süreli İş Sözleşmeleri Bakımından Ücretsiz İzin Uygulaması Ne Şekilde Olacaktır?

Ücretsiz izin uygulaması işin tamamen veya kısmen durması sebebiyle geçekleşeceğinden belirli süreli işler bakımından da işin tamamen veya kısmen durması söz konusu olabilir. Bu nedenle, belirli süreli iş sözleşmesiyle çalışanlar için ücretsiz izin uygulaması yapıldığında sözleşme, belirli süreli ücretsiz izin süresi kadar uzamış sayılacaktır.

Belirli süreli bir iş sözleşmesinin sona erebilmesi için ya belirli süreli işin tamamlanması veya geçici iş gücü ihtiyacının ortadan kalkması gerekmektedir. Ücretsiz izin süresince bu iki durum da söz konusu olamayacağından belirli süreli iş sözleşmesi sona eremeyecektir. Ücretsiz izin süresince sadece belirli süreli işin tamamlanmasıyla geçici işgücü ihtiyacı askıya alınmış sayılmaktadır. 

İşveren Tarafından Ücretsiz İzne Ayrılan Ve Nakdi Ücret Desteğinden Yararlandırılan İşçi Çalıştırılmaya Devam Ettirilebilir Mi?

Getirilen düzenlemede ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki 4857 sayılı Kanun’un 39. maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri’nce idari para cezası uygulanacağı öngörülmüştür.

Bu itibarla işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve nakdi ücret desteğinden yararlandırılan ve fakat çalıştırılmaya devam edilen işçinin tespiti halinde, işveren aleyhine idari para cezası tahakkuk ettirilebilecektir.

İşveren İşçilerinin Bir Kısmını Ücretsiz İzne Çıkarabilir Mi?

İşveren çalışanlarının bir kısmını veya tamamını ücretsiz izne çıkarabilecek olup işveren çalışanların bir kısmını ücretsiz izne çıkarıp bir kısmını çalışmaya devam ettirerek ücretlerini öder ise bu seçimini objektif nedenlere dayandırmak zorundadır.

Objektif nedenler işin, işyerinin ve işletmenin gereklerinden kaynaklanan nedenler olabileceği gibi işçilerin kişisel durumlarından kaynaklanan nedenler de olabilir. Aksi durumda, işverenin bu farklı uygulaması keyfi ayrımcılık olarak değerlendirilebilecek olup bu durum eşit işlem borcuna aykırılık oluşturabilecektir.

Bilindiği üzere eşit işlem borcuna aykırılık işçiye 4 aylık ücreti tutarında tazminat talep hakkı verebilecek olup işçi ayrıca yoksun kaldığı eksik ücretleri de talep edebilecektir. Eşit işlem görme hakkı, yasadan kaynaklanan bir çalışma şartı olduğu için işçi bu durumda sözleşmesini geçerli nedenle feshetme hakkına sahip olacak ve bu fesih hakkı işçinin fesih yasağı kapsamında sayılmayacaktır. 

Yeni Düzenleme ile Birlikte İşveren Kısa Çalışma Ödeneği Yerine Ücretsiz İzin Uygulamasına Başvurabilir mi?

Detayları ile bahsettiğimiz üzere feshe karşı son bir çare olarak başvurulabilecek ücretsiz izin uygulaması, kural olarak işçinin onayını gerektirse de iş akdinin feshini 3 aylık dönemde yasaklayan geçici madde ile işverenlerin işçinin onayı olmaksızın ücretsiz izin uygulamasına başvurabileceği kabul edilmiştir. Fakat eski uygulamadan farklı olarak ücretsiz izne ayrılan işçilere de İşsizlik Sigortası Fonu'ndan ödeme yapılması sağlanmıştır.

Açıkça kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan yahut fesih yasağı öncesinde işten çıkartılmış olup, işsizlik sigortasından yararlanamayan işçilerin bu düzenleme ile 3 ay boyunca fondan ödenek alabilmesi hedeflenmiş olup, bu çerçevede işverence aksi bir uygulamaya gidilmesi kanaatimizce işverenin kötü niyetli davranışına bağlı olarak işçi açısından geçerli fesih nedeni olarak değerlendirilebilecektir.

Bu durumda fesih yasağının hakkın kötüye kullanıldığı haller bakımından geçerli olmayacağını ve bunun da ötesinde kötü niyetli ücretsiz izne çıkarmanın işveren feshi olup olmadığı da düşünülebilir.

Sonuç olarak, ücretsiz izin sadece çalışanın onayı olması halinde uygulanabilmekte ise de geçici madde ile işverenlerin işçinin onayı olmaksızın ücretsiz izin uygulamasına başvurabileceği kabul edilmiştir. Yeni yayımlanan Kanun ile İşveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15.03.2020 tarihinden sonra 51 inci madde kapsamında iş sözleşmesi feshedilen ve bu Kanunun diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yer alan fesih yapılamayacak süreyi geçmemek üzere, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar, Fondan günlük 39,24 Türk lirası nakdi ücret desteğinde bulunulacaktır. Getirilen düzenleme ile birlikte ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene idari para cezası tahakkuk ettirileceği hüküm altına alınmıştır.