Blockchain Teknolojisi ve Bitcoin
Blockchain Teknolojisi
Blockchain’in henüz yeni bir kavram olmasından dolayı literatürde eksiksiz ve doğru tanımı bulmak oldukça zordur. Ancak Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi’nin Blockchaın Teknolojisi Ve Türkiye Finans Sektöründeki Durumu başlıklı makalesinde yapılan tanıma göre; ‘’Blockchain temel olarak değer içeren verilerin -para, kimlik, değerli kağıtlar gibi- güvenli ve emin şekilde depolanması ve yönetilmesi için tasarlanmış bir teknolojidir.(Ethereum Blog, 28.06.2018)’’ şeklinde bu yeni teknolojiyi kabaca izah etmek mümkündür.
İş süreçlerinin güvenli ve verimli bir şekilde işleyebilmesi adına bilginin mümkün olan en hızlı ve doğru şekilde aktarılması gerekmektedir. Bu noktada Blockchain teknolojisi yalnızca izni olan ağ üyelerinin ulaşabileceği ve ilgili kayıtları içeren sanal bir defter yaratarak bu ihtiyacı karşılamaktadır. Bu sisteme erişebilen üyelerin ise verilerde herhangi bir değişiklik yapamaması, güvenilirlik ve şeffaflık unsurlarını ilgili teknoloji adına ön plana çıkarmaktadır. Kısacası anonim bir yapıya sahip olan ve merkezi bir sistem olmayan bu bozulamaz ve değiştirilemez teknolojinin, hem güvenilirlik hem de şeffaflık açısından teknoloji dünyasında bir devrim niteliğini haiz olduğu açıktır.
Blockchain Çalışma Prensibi
Blockchain teknolojisinde kimlik kavramı, bütün ağların tanıdığı kullanıcı kimlik numarası şeklinde oluşturulmaktadır. Bu sayede kullanıcı adı, soyadı gibi kişisel bilgilerin veri güvenliği kapsamında arka planda tutularak kişilerce saklanabilmektedir. Blockchain üzerinden yapılan tüm işlemler, kullanıcı vasıtası ile doğrulanmakta ve kayıtlar bu sayede kalıcı hale gelmektedir. Merkezi bir sistemi sürece dâhil etmeden ilgili işlemin taraflarınca yapılan bu doğrulama merkeziyetsiz bir teknoloji anlayışının en önemli göstergesidir. Yeni bir işlem veya varolan bir işleme bir düzenleme, bir blockchain'e geldiğinde, genellikle bir blockchain uygulamasındaki düğümlerin çoğunluğu, önerilen tek tek blockchain bloğunun geçmişini değerlendirmek ve doğrulamak için algoritmalar yürütür. Eğer düğümlerin çoğunluğu tarihin ve imzanın geçerli olduğu konusunda bir fikir birliğine varırsa, yeni işlem bloğu deftere kabul edilir ve işlem zincirine yeni bir blok eklenir. Chain yani zincir ismi verilmesinin temel sebebi de aslında budur. Çoğunluk, defter girişinin eklenmesine veya değiştirilmesine katılmazsa, reddedilir ve zincire eklenmemektedir. Dağıtılmış bu mutabakat modeli, blok zincirinin dağıtılan bir defter olarak çalışmasına izin vermekte ve en önemlisi bunun için, hangi işlemlerin geçerli olduğunu ve (hangisi daha önemlisi) hangilerinin bulunmadığını söyleyen bir merkezi otoriteye ihtiyaç duyulmamaktadır.
Gelecekte Blockchain Dünyası
Blockchain teknolojisinin gelişmesiyle bugün kullandığımız birçok uygulama ve hizmetin merkeziyetsiz ve şeffaf olacağı öngörülmektedir. Blockchain uygulamaları arasında birlikte çalışabilirlik olgusu daha da arttıkça, yavaş yavaş internet dünyasının da blockchain tabanlı hale gelmesine şahit olunacaktır. Bu yaklaşıma web 3.0 ismi verilmektedir. Bu terim tamamen blockchain tabanlı çalışan daha demokratik ve merkeziyetsiz bir interneti temsil etmektedir. Kullanıcılar ise bu yeni internette kendi verilerinin tam hâkimi olarak veri işleme ve paylaşımı gibi açık rıza gerektiren tüm süreçlerde karar verici olabileceklerdir.
Blockchain teknolojisi bankacılık, diğer finansal kuruluşlar ve kripto para sektöründe yaygın şekilde kullanışmaya başlanmış olup, her geçen gün yeni alanlar inşa edilmektedir. Bu bağlamda akla ilk gelen kavramlardan birisi de tabii ki ‘’Metaverse’’ kavramı olmaktadır. Metaverse, insanların hiçbir fiziksel çaba harcamaksızın artırılmış sanal gerçeklik cihazları sayesinde tamamen zihinsel olarak kendilerini hissettikleri algısal evrene verilen isimdir. Başta NVIDIA, Microsoft ve Facebook gibi dev şirketlerin son zamanlardaki gözdesi haline gelen Metaverse kavramının zamanla geleceği nokta birçok açıdan farklı öngörülerin ileri sürülmesine sebebiyet vermektedir.
Kripto Para Kavramı ve Türkiye’deki Kullanımı
Kripto para kısaca; mal ve hizmet satın almak için kullanılabilen dijital, çevrimiçi ve merkezi olmayan bir para birimidir. Kripto paraların merkeziyetsizliği, umumi işlem veri tabanı olan dağıtık muhasebe defteri (ledger) olarak işlev gören bir blok zincirinden (Blockchain) gelmektedir.
İstatistiklere göre Türkiye, kripto para sahipliği veya kullanımı alanında %16 oranıyla dünyada dördüncü sıraya yerleşirken Türkiye’de kripto para sahibi olanların sayısı 2021 itibariyle yaklaşık 2,5 milyon olarak açıklanmıştır.
16 Nisan’da Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) tarafından hazırlanan yönetmeliğe göre 30 Nisan 2021 itibariyle kripto varlıkların mal ve hizmet satın alımı için doğrudan veya dolaylı kullanımına yasak getirilmiştir.
Kripto para alım satımlarına ilişkin herhangi bir sınırlama getirilmezken mal ve hizmet satın alımları için kullanımının sınırlandırılmasına yönelik “kripto varlıkların bir düzenleme ve denetim mekanizmasına tabi olmaması, merkezi bir muhatabın bulunmaması, piyasa değerlerinin aşırı oynaklık göstermesi, anonim yapıları dolayısıyla yasadışı faaliyetlerde kullanılabilmesi, cüzdanların çalınabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz kullanılabilmesi, işlemlerin geri dönülemez nitelikte olması” ifadeleri yer almıştır. Ayrıca ilgili düzenleme ile birlikte Türk Hukuku’nda daha önce tanımsal bir karşılığı bulunmayan kripto paralara bir tanımlama yapılmıştır.
Gelişmelerin devamında 01.05.2021 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Yönetmelik yayınlanmıştır. Bu yönetmelik ile kripto varlık hizmet sağlayıcıları da Hazine ve Maliye Bakanlığı kapsamında Mali Suçları Araştırma Kurulu tarafından yönetmelik kapsamında yükümlü olarak kabul edilmiştir. Ayrıca kripto varlık hizmet sağlayıcıları tarafından belirli bir tutarın üzerindeki her işlem sırasında ayrıntılı kimlik tespiti yapılmak suretiyle ve tutar gözetmeksizin şüpheli işlemlerin Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bildirilmesi hususunda düzenlemeler getirilmiştir.
Bu gelişmeler değerlendirildiğinde yeniliklerle dolu bu alanda meydana gelen her gelişmede hukuk dünyasının da belirli düzenlemelerle bu yenilikleri anlamlandırmaya ve sınırlarını çizmeye çalıştığını görebiliriz.
Bitcoin Kavramı
2009’da Satoshi Nakamoto tarafından oluşturulan Bitcoin, ilk merkeziyetsiz kripto para olarak kabul edilmektedir. Bu kripto para ile işlem 2009 yılının Ocak ayında Nakamoto ile Bitcoin’in ilk kullanıcıları arasında gerçekleşmiştir. Bilinen ilk ödeme işlemi ise 2010 yılında bir bitcoin madencisi tarafından gerçekleştirilmiştir. Zamanla, para birimi daha geniş bir ilgi görmeye başlayan Bitcoin 2012 ve 2013’te pek çok perakendeci tarafından ticari hayatta kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle kriz döneminde güvenli liman arayışında olan yatırımcıların gözdesi haline gelen Bitcoin 2020 Mayıs ayında gerçekleşen Bitcoin yarılanması ile birlikte, giderek daha zor üretilen bu kripto para bir yatırım aracı olarak kabul görmeye başlamıştır. Yapısı gereği arzı sınırlı olan Bitcoin’in fiyatı sadece arz-talep ilişkisine bağlı olarak oluşmaktadır. Yatırımcıların Bitcoin alım-satımlarıyla fiyatlar ve piyasa hacmi kendiliğinden belirlenmektedir.
Bitcoin sahibi olmanın ise temelde iki yolu bulunmaktadır; kripto para platformları üzerinden gerçek para birimleri karşılığı satın almak ya da kriptografik şifreleri çözerek blok üretiminin ardından (madencilik) sonucu ödül olarak elde etmek. Bitcoin alım satımı ise birçok platform üzerinden yapılabilmektedir.
Bitcoin Üretim Kapasitesi
Bitcoin yapısı gereği sınırsız değildir ancak anlaşılacağı üzere zaten kendisini de değerli kılan ve yatırım aracı olarak görülmesini sağlayan bu özelliği öne çıkan özelliklerinden birisi olmuştur. Yalnızca 21 milyon adet üretilecek olan Bitcoin adına ilgili sürecin 2140 yılında tamamlanması öngörülmekte olup şu an içinde bulunduğu konum göz önüne alındığında bu sürenin daha erkene çekilme ihtimali kayda değer oranda bir olasılık arz etmektedir.
Bitcoin Madenciliği
Bitcoin’in ortaya çıkarılması işlemine ‘’Madencilik’’ ismi verilmektedir. Bu terim altınla yapılan kıyaslamaları da güçlendirmiştir. Bitcoin madenciliği zorlu şifre çözümleriyle yapılmaktadır. Böylece yeni bloklar ortaya çıkarılmaktadır. Yeni Bitcoin’lerin piyasaya sürülmesi de bu yolla mümkün olmaktadır. Bu zorlu işlemler karşılığında madenciler kazanç sağlamaktadırlar. Buna ‘’Blok Ödülü’’ ya da ‘’Madenci Ödülü’’ denmektedir.
Sonuç olarak gün geçtikçe değerlenen ve yatırımcıların gözdesi haline gelen kripto paralar güvenilirlik ve şeffaflık açısından yatırımcılarına olumlu izlenimler bıraksa da zaman zaman piyasalardaki kötü niyetli kişiler tarafından kitleleri dolandırma amacı güdülerek kullanılmaktadır. Ekonomik okuryazarlığın yeterince gelişmemiş olması ve kripto paraların yapısı gereği karmaşık ve zor anlaşılır olması bu olumsuz sonuçları doğurmaktadır. Bu hususlara istinaden otoriteler tarafından birtakım hukuki düzenlemelerin getirilmesi kaçınılmaz hale gelmiş hatta Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere birçok ülkenin bu hususta somut adımlar attığı gözlemlenmektedir. Hatta bu ülkelerden birisi olan El Salvador kripto parayı resmi para birimi olarak kabul eden ilk ülke olmuştur. Ülkede yürürlüğe giren ilgili yasayla beraber tüm iş yerleri Amerikan dolarıyla birlikte bitcoin ile yapılan ödemeleri de kabul etmek yükümlülüğü altına girmiştir. Bu tarz pozitif adımlar atılıyor olsa dahi kripto paraların akıbeti henüz birçok açıdan belirsizdir. Yatırımcılar nezdinde de talebin devamlı olarak artması ve merkezi otoritelerin ekonomiye olan etkilerinin olumsuz yönde eleştirildiği bir dönemde merkeziyetsizlik kavramı üzerine yoğunlaşılarak ortaya konan kripto paraların varlıklarını devam ettireceklerini söylemek oldukça mümkündür.
Kaynakça:
https://www.bitlo.com/rehber/kripto-para-nedir
https://tr.wikipedia.org/wiki/Elektronik_para
https://tr.wikipedia.org/wiki/Bitcoin
https://bctr.org/blockchain-nedir/
