İş Yerinde Yapay Zeka Kullanımı: Temel Etik Riskler Nelerdir?

Tarihsel süreçte büyük değişiklikler geçiren yapay zeka kavramı artık insan yaşamının odak noktası haline gelmeye başlamıştır. Nitekim yapay zekâ, kimilerince insanlık için bir tehdit olarak algılanırken; kimilerince ise insanlığın refah seviyesini artıracak ve sanayiden eğitime, yargı alanından sağlığa kadar daha pek çok alanda gelişime katkı sunabilecek önemli bir teknoloji olarak görülmektedir.

İş Yerinde Yapay Zeka Kullanımı

Yapay zekanın iş hayatında etkisini göstermesiyle birlikte iş ortamındaki işleyiş ve çalışma koşullarında birçok değişiklik gözlemlenmektedir. Yapay zekanın gelişim süreci sürekli devam ettiği için yapay zekayı iş yerinde kullanan şirketler kullanmayan şirketlere göre bir adım öne geçmektedir. Bunun sebebi yapay zekanın iş gücünü azaltarak verimliliği artırması beraberinde üretkenliği de artırması, insan kaynaklı hata olasılığını aza indirgemesi ve gözden kaçabilecek hataları saptaması sayesinde kısa ve uzun vadede fayda sağlamasıdır. Ancak yapay zekanın yaygınlaşması ve gelişmesi ile birlikte işyerlerindeki çalışanların yerine geçerek işsiz kalmalarına sebep olması yönündeki korkular da gün geçtikçe artmaktadır.

İş Yerinde Yapay Zeka Kullanımının Etik Riskleri

18 Aralık 2018’de Avrupa Konseyi tarafından ortaya koyulan “Güvenilir Yapay Zekâ Sistemleri için Etik İlkeler Rehberi”nde üzerinde durulan ana bileşenlerden bir tanesi yapay zekanın kullanımının yasal bir zemine oturtulmasıdır. Günümüzde gelişmiş ülkelerin çoğunda yapay zekayı yasal zemine oturtma çabaları daha yeni başlamış sayılırken bunun iş hayatına uygulanması sürecinin oldukça sancılı olacağı ve acele edilmeden, dikkatli şekilde hareket edilmesi gerektiği aşikardır. Çünkü yapay zekanın ana çalışma prensiplerinden bir tanesi veri toplama üzerine kuruludur ve bu veri toplama işleminin kişisel verileri koruma mevzuatına, insan haklarına uygun ve hukuki zemine dayalı biçimde işlenmek üzere toplanması gerekmektedir. Bir diğer önemli konu çevreyi ve biyolojik ekosistemi korumak üzerinedir. İnsan iş gücünü yapay zeka kullanımı ile iş yerlerinde azalttığımızda çevreyi korumak konusunda olumlu etkilerinin olacağı düşünüllmektedir fakat yapay zekanın çalışmasını sağlayan büyük sunucu ‘Server’ sistemlerinin doğal kaynaklara, çevreye ve dolayısıyla da insan sağlığına zarar verecek olması da bir risk olarak gündemde yer almaktadır.

OECD tarafından 11 Ekim 2022’de üzerinde durulan raporda “Güvenilir Yapay Zeka” ilkeleri açıklanmıştır. OECD bu ilkeleri belirleme yolunda güvenilir yapay zekâyı değerlere dayalı ve ilkelerle uyumlu yapay zekâ olarak tanımlamıştır

Bu bağlamda beş tane değerlere dayalı ilke belirlemiştir:

- Kapsayıcı büyüme, sürdürülebilir kalkınma ve refah

- İnsan merkezli değerler ve adalet

- Şeffaflık ve açıklanabilirlik

- Sağlamlık, güvenlik ve emniyet

- Hesap verebilirlik

OECD tarafından Temmuz 2022’de yayımlanan “Using Artificial Intelligence in the workplace: What are the main ethical risks?” başlıklı çalışmada ise iş yerlerinde yapay zekanın gerekli önlemler alınmaksızın kullanılması halinde söz konusu olabilecek etik riskler insan hakları çerçevesinde incelenmiştir.

Çalışma uyarınca, söz konusu riskler; dijital güvenlik açığı ve çalışanlar üzerinde oluşabilecek ciddi baskılar şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Yapay zeka tabanlı sistemlerin artan hareket kabiliyeti ve karar verme özerkliği nedeniyle eylemlerini takip etmek gün geçtikçe daha da zor olabilmektedir. Yapay zekanın tahmin ve yapılandırılmamış verileri işleme yeteneği, çalışanların işyerlerinde izlenmesi ve takibinin kapsamını da genişletici bir unsur oluşturabilmektedir.

Ayrıca yapay zeka sistemleri, mevcut önyargıları çoğaltarak istenmeyen şekillerde sistematize edebilir. İşyerinde, sürekli var olan bir karar mekanizmasına güvenmek, çalışanların özerkliğini, katılımını, yaratıcılığını ve dolayısıyla yeni fikirlerin ortaya çıkarılmasını zorlaştırabilir.

OECD İlkeleri çerçevesinde hazırlanan Temmuz 2022 tarihli çalışma ile işyerinde yapay zeka sistemlerinin işe alım süreçlerinden müşteri hizmetlerinin sağlanmasına kadar uygulandığı her yerde etik kaygıların ortaya çıkabileceği ele alınmaktadır. Bununla birlikte, yapay zeka sistemlerinin doğru yönlendirilebildiğinde işyeri içindeki adaletli ortamı pekiştirerek, işçi güvenliğini artırdığına ve iş yerlerinin iyileştirilmesine katkıda bulunduğuna da atıf yapılmaktadır.

Sonuç olarak yapay zekanın hayatımıza ve hatta iş yerlerimize girmesi konusunda kaçınılmaz bir gelecek bizi beklemektedir. Fakat insan merkezli değerlerin doğru ve güvenilir bir şekilde gözetilmesi durumunda yapay zeka sistemlerinin söz konusu olabileceği etik risklerin en aza indirgeneceğine şüphe bulunmamaktadır. Hal böyleyken çalışanlar ile müşterilerin sürekli etkileşimde olduğu iş hayatında yapay zekanın etik ilkelere uygun hale getirilmesi gerekliliği şu anda uluslararası kuruluşların da hemfikir olduğu bir konudur.

KAYNAKÇA:

1- https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/840a2d9f-en.pdf?

Using Artificial Intelligence in the workplace

2- https://ai.bsa.org/wp-content/uploads/2019/09/AIHLEG_EthicsGuidelinesforTrustworthyAI-ENpdf.pdf

The European Commission Ethic Guidelines for Trustworthy AI

3- https://legalinstruments.oecd.org/en/instruments/oecd-legal-0449

OECD Council Recommendation on Artificial Intelligence

4- https://www.mofa.go.jp/files/000486596.pdf

OECD G20 Ministerial Statement on Trade and Digital Economy-Annex: G20 AI Principles

5- https://oecd.ai/en/ai-principles

OECD AI Principles overview. The OECD Artificial Intelligence (AI) Principles

OECD.AI. (n.d.). Retrieved from